Zeigarnik Etkisi, tamamlanmamış işlerin insanların belleğinde daha güçlü bir şekilde tutulmasına neden olan bir psikolojik fenomendir. Bu etki, tamamlanmamış işlerin insanların dikkatini dağıtması ve zihinlerinde sürekli olarak canlı kalması nedeniyle ortaya çıkar.
Sovyet psikolog Bluma Zeigarnik, 1927 yılında bir restoranda garsonların hafızaları hakkında yaptığı bir çalışmada bu etkiyi keşfetmiştir. Garsonlar, müşterilerinin siparişlerini aldıktan sonra, siparişi teslim etmeden önce müşterinin siparişi hatırlama ihtiyacı olmadığından siparişi hatırlamakta zorlandıklarını fark etmişlerdir. Ancak müşteriye siparişi teslim ettikten sonra, müşterinin siparişi tamamlandığı için garsonların bu siparişleri hatırlaması daha kolay hale gelmiştir.
Bu fenomen Zeigarnik’in ilgisini çekti ve bir dizi deney yaptı. Bu deneylerden öğrendiği şey, bir görev sırasında, görevin ayrıntılarına daha kolay erişebildiğiniz, göreve özgü bilişsel bir gerilimin yaratıldığıdır. Görev tamamlandığında, hafızamızın çalışma şekline dair bize biraz fikir veren gelişmiş bilişsel erişimle birlikte gerilim ortadan kalkar. Çoğu zaman, görevleri tamamlamak için kısa süreli belleğe güveniyoruz ve aktif prova olmadan, görev merkezli öğrenme genellikle uzun süreli belleğimize ulaşmıyor. Zeigarnik Etkisinin gösterdiği şey, bir görevi tamamlanmadan yarıda kesmenin, göreve özgü gerilim nedeniyle aklımıza tekrar tekrar gelen bilgilerin aktif olarak prova edilmesiyle sonuçlandığını ve böylece genel olarak bilgilerin daha uzun süre akılda kalmasına yol açtığını gösterdi.
Zeigarnik Etkisi, kullanıcı deneyimi tasarımında etkili bir araçtır. Tamamlanmamış görevlerin listesi, kullanıcılara bir işe başlama ve bitirme motivasyonu sağlayabilir. Bu, uygulama veya web sitesi tasarımcıları için, kullanıcıların bir eylem gerçekleştirmesini sağlamak için bir fırsat olabilir.
Kullanıcı deneyimi tasarımdan Zeigarnik Etkisi kullanılarak yapılan eylemlere örnekler:
- Form Doldurma Süreci: Kullanıcılar bir formu başlattıklarında ve tamamlamadan önce terk ettiklerinde, Zeigarnik Etkisi devreye girer. Formun tamamlanmamış olması, kullanıcının zihninde bir “tamamlama” ihtiyacı oluşturur. Kullanıcıyı motive etmek ve formu tamamlamalarını sağlamak için, ilerleme çubukları veya adım adım tamamlama göstergeleri gibi unsurlar eklemek, kullanıcıları bu işlemi bitirmeye teşvik edebilir.
- Alışveriş Sepeti: Çevrimiçi alışveriş yaparken kullanıcılar, bir ürünü sepete ekler ancak satın alım işlemini tamamlamazsa Zeigarnik Etkisi devreye girer. Sepetteki tamamlanmamış eylem, kullanıcının zihninde bir boşluk bırakır ve kullanıcı, bu eylemi tamamlamak için geri dönme eğiliminde olabilir. Bu durumu desteklemek için, alışveriş sepeti hatırlatmaları veya indirim teklifleri gibi unsurlar kullanılabilir.
- Uygulama İşlevleri: Kullanıcılar bir uygulamada bir işlemi başlatır ancak tamamlamazlarsa, Zeigarnik Etkisi devreye girer. Örneğin, bir not alırken veya bir görev atarken, kullanıcı işlemi tamamlamadan uygulamadan çıkarsa, hatırlatıcılar veya bildirimler aracılığıyla kullanıcıları tamamlanmamış görevleri hatırlatabilir ve işlemi tamamlamaya teşvik edebilir.
- Kayıt ve Giriş İşlemleri: Bir web sitesine veya uygulamaya kayıt olmak veya giriş yapmak gibi süreçler, Zeigarnik Etkisi’nin ortaya çıkmasına neden olabilir. Kullanıcılar kayıt veya giriş işlemine başlar ancak tamamlamazlarsa, bu işlemin tamamlanmamış olması, kullanıcıların tekrar gelme ihtimalini artırabilir. Bu noktada, kayıt veya giriş işlemlerini basitleştirmek, sosyal medya hesaplarıyla oturum açma seçenekleri sunmak veya kayıt işlemlerini aşamalara bölmek, kullanıcıları tamamlamaya teşvik edebilir.
- Anket ve Geri Bildirim Formları: Kullanıcıların bir anketi başlatıp tamamlamadığı veya bir geri bildirim formunu doldurmayı bitirmediği durumlarda Zeigarnik Etkisi devreye girebilir. Anket veya geri bildirim formu başlatıldıktan sonra terk edilirse, kullanıcılar bu işlemi tamamlamak için geri dönmeye teşvik edilebilir. Bu durumu desteklemek için, formun tamamlanmamış olduğunu hatırlatan bildirimler veya teşvik edici iletiler eklemek kullanışlı olabilir.
Bu örneklerde görüldüğü gibi, Zeigarnik Etkisi kullanıcı deneyimi tasarımında tamamlanmamış görevlerin ve işlemlerin kullanıcıların zihninde bıraktığı etkiyi vurgular. Bu etkiyi doğru bir şekilde kullanarak, kullanıcıları başlamış oldukları işlemleri tamamlamaya teşvik etmek mümkündür.
Kullanıcı deneyimi tasarımında kullanılan bir başka kavram olan Gestalt İlkeleri ile ilgili yazıyı da okuyabilirsiniz.
